Theo chương trình nghị sự, kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV sẽ thảo luận và thông qua Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi). Đây là vấn đề quan trọng, thu hút sự quan tâm của cử tri cả nước về cơ cấu tổ chức, hoạt động của chính quyền địa phương hai cấp. Nhiều nội dung trong dự thảo Luật được sửa đổi, bổ sung so với quy định hiện hành nhằm đảm bảo mục tiêu xây dựng bộ máy chính quyền gần dân, sát dân, tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, đặc biệt là chính quyền cấp xã.
Đảm bảo thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ trong tình hình mới
Nhằm kịp thời thể chế hóa các chủ trương, định hướng về đổi mới mô hình tổ chức chính quyền địa phương theo mô hình hai cấp (không tổ chức đơn vị hành chính cấp huyện) và thực hiện, sắp xếp các đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã đã đặt ra yêu cầu phải nghiên cứu, sửa đổi các quy định về cơ cấu tổ chức, phân định lại nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương các cấp để bảo đảm phù hợp với việc mở rộng địa giới hành chính, tăng quy mô dân số, vị thế của chính quyền địa phương, nhất là cấp xã. Việc không tổ chức đơn vị hành chính cấp huyện là một chủ trương mang tính cách mạng, đột phá, chưa có tiền lệ nên việc sửa đổi, bổ sung lần này chủ yếu tập trung vào các quy định về nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan thuộc chính quyền địa phương từng cấp để đảm bảo bộ máy hoạt động thông suốt. Những vấn đề thuộc về nguyên tắc về tổ chức, hoạt động của chính quyền địa phương qua nhiều năm triển khai thực hiện và thực tế đánh giá vẫn phù hợp thì cơ bản giữ nguyên. Tuy nhiên, do dự kiến nội dung cần sửa đổi khá nhiều (sửa đổi, bổ sung 42 điều, giữ nguyên 04 điều, bỏ 04 điều, bổ sung mới 08 điều) nên việc ban hành Luật thay thế là cần thiết, tạo thuận lợi cho việc triển khai thực hiện.
Do không còn tổ chức cấp huyện, chính quyền địa phương cấp xã sẽ thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn của cấp huyện và cấp xã hiện nay theo hướng tăng thẩm quyền của cấp xã trong quản lý, điều hành. Vì thế phải giao thêm nhiệm vụ, quyền hạn cho chính quyền cấp xã như: ban hành các cơ chế, chính sách trong các lĩnh vực quy hoạch, tài chính, ngân sách, đầu tư…và trong dự thảo Luật đã bổ sung nhiều quy dịnh mới về nhiệm vụ, quyền hạn cụ thể của HĐND, UBND, Chủ tịch UBND các cấp, mối quan hệ giữa chính quyền cấp tỉnh và cấp xã.
Mặc khác, cấp xã là nơi trực tiếp phục vụ người dân, cung cấp các dịch vụ công cơ bản, thiết yếu, là điểm tiếp nhận, giải quyết các thủ tục hành chính cho người dân trên địa bàn. Với yêu cầu đặt ra là bảo đảm các thủ tục hành chính cơ bản phải được giải quyết ở cấp xã, hạn chế việc người dân phải đến các cơ quan cấp tỉnh, thì phải quy định rõ nhiệm vụ, quyền hạn cụ thể của chính quyền địa phương cấp tỉnh, cấp xã trong từng lĩnh vực chuyên ngành khác ngoài Luật Tổ chức chính quyền địa phương.
Quang cảnh một kỳ họp của HĐND xã
Một số nội dung cần quan tâm
Để đảm bảo cấp xã thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ trong tình hình mới, trước hết phải có tổ chức bộ máy phù hợp. Cụ thể là tổ chức HĐND, UBND vừa phải đảm bảo tinh gọn, vừa đảm bảo hoạt động hiệu lực, hiệu quả; nếu không cân đối giữa hai mục tiêu này thì sẽ không đạt được yêu cầu đề ra.
Về tổ chức bộ máy của HĐND, theo dự thảo Luật số lượng đại biểu HĐND cấp tỉnh, cấp xã (Điều 30) được sửa đổi theo hướng tăng số lượng (cấp xã từ tối đa là 30 lên 35 đại biểu) so với quy định của Luật hiện hành. Có ý kiến cho rằng, việc tăng số lượng đại biểu HĐND là chưa thực sự phù hợp với chủ trương tinh gọn bộ máy và đề nghị giữ quy định về số lượng như Luật hiện hành. Tuy nhiên, xét tổng thể, hàu hết các xã (phường) thành lập mới đều được hình thành từ ít nhất 2 đơn vị cùng cấp trước đây trở lên và nếu so sánh số lượng đại biểu HĐND của các đơn vị trước khi sắp xếp với số lượng sau khi sắp xếp thì đã giảm đáng kể nên không thể nói là chưa phù hợp với chủ trương tinh gọn bộ máy.
Đại biểu HĐND xã tiếp xúc cử tri sau kỳ họp
Một quy định nữa cũng cần nghiên cứu, xem xét là việc tổ chức các Ban của HĐND cấp xã. Theo dự thảo Luật, HĐND cấp xã thành lập Ban Pháp chế và Ban Kinh tế - Xã hội là phù hợp với giai đoạn trước đây. Tuy nhiên, do chức năng, nhiệm vụ của cấp xã thay đổi rất nhiều nên nghiên cứu thành lập Ban Kinh tế - Ngân sách, Ban Văn hóa - Xã hội (tương tự cấp tỉnh) và quy định nhiệm vụ như dự thảo :"có nhiệm vụ thẩm tra dự thảo nghị quyết, báo cáo, đề án trước khi trình Hội đồng nhân dân; giám sát, kiến nghị về những vấn đề thuộc lĩnh vực Ban phụ trách" là sát với thực tiễn.
Bên cạnh đó, quy định nhiệm vụ, quyền hạn của Thường trực HĐND tại Điều 31 là rất phù hợp, nhất là khoản 1 và khoản 13, tạo căn cứ pháp lý để Thường trực HĐND xem xét, quyết định kịp thời các vấn đề phát sinh giữa hai kỳ họp HĐND. Qua đó, nâng cao hiệu lực hoạt động của Thường trực HĐND, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương. Đồng thời, nên nghiên cứu quy định Thường trực HĐND được xem xét, quyết định về điều chỉnh kế hoạch đầu tư công và báo cáo HĐND tại kỳ họp gần nhất nhằm đẩy nhanh tiến độ thực hiện các dự án và tiến độ giải ngân vốn đầu tư công tại địa phương (vốn là điểm nghẽn từ nhiều năm nay).
Về cơ cấu tổ chức của UBND cấp xã, theo dự thảo Luật thì căn cứ các tiêu chí về quy mô dân số, diện tích tự nhiên, điều kiện phát triển kinh tế - xã hội và các yếu tố đặc thù của từng loại đơn vị hành chính ở nông thôn, đô thị, hải đảo, miền núi…được tổ chức các cơ quan chuyên môn, tổ chức hành chính khác hoặc bố trí các chức danh công chức chuyên môn để tham mưu, giúp UBND về ngành, lĩnh vực ở địa bàn cấp xã và giao Chính phủ quy định khung số lượng cơ quan chuyên môn, tổ chức hành chính khác, các chức danh lãnh đạo UBND cấp xã là phù hợp. Tuy nhiên, để đẩy mạnh thực hiện việc phân cấp, phân quyền nên có quy định để UBND cấp xã có thể giao cho cơ quan chuyên môn, tổ chức hành chính khác và cả công chức thuộc UBND cấp mình thực hiện một số nhiệm vụ, quyền hạn phù hợp với yêu cầu, điều kiện thực tế của địa phương nhằm tạo thuận lợi trong công tác quản lý, điều hành nhất là giải quyết các thủ tục hành chính cho người dân.
Một vấn đề quan trọng cần quan tâm để đảm bảo khi tổ chức chính quyền địa phương hai cấp là không chỉ sửa đổi Luật Tổ chức chính quyền địa phương mà còn phải kịp thời sửa đổi, bổ sung hàng loạt các quy định pháp luật chuyên ngành có liên quan trên tất cả các lĩnh vực nhằm tạo sự đồng bộ, thống nhất khi triển khai thực hiện.