Chuyển đổi số - Con đường tất yếu để phát triển
Bài 4: Hướng tới quốc gia số, phát triển thịnh vượng
Để thực hiện tầm nhìn đến năm 2030, hướng đến mục tiêu Việt Nam trở thành quốc gia số, phát triển thịnh vượng, tiên phong ứng dụng các công nghệ mới và mô hình mới; đổi mới căn bản, toàn diện phương thức quản lý, điều hành của Chính phủ; cần đánh giá kết quả đạt được của Chương trình chuyển đổi số quốc gia, nhìn nhận khó khăn, thách thức và tập trung vào các lĩnh vực đột phá.
Nhìn nhận khó khăn, thách thức
Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030 đã đặt ra mục tiêu kép là vừa phát triển Chính phủ số, kinh tế số, xã hội số, vừa hình thành các doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam có năng lực vươn ra toàn cầu. Bên cạnh những kết quả tích cực, tiến trình chuyển đổi số tại Việt Nam vẫn đang đối mặt với nhiều hạn chế và thách thức đáng kể, cả về thể chế, hạ tầng, nhân lực, công nghệ lẫn nhận thức xã hội. Những vấn đề này nếu không được nhận diện và xử lý kịp thời sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng, tốc độ và tính bền vững của quá trình chuyển đổi số quốc gia.
Trước hết, về hệ thống thể chế và chính sách pháp luật về chuyển đổi số mặc dầu được quan tâm rất lớn trong thời gian qua nhưng vẫn còn chưa hoàn thiện và thiếu đồng bộ. Các quy định pháp lý liên quan đến bảo vệ dữ liệu cá nhân, an ninh mạng, định danh điện tử, chia sẻ và kết nối dữ liệu giữa các hệ thống thông tin vẫn chưa đầy đủ và thống nhất. Nhiều cơ quan, tổ chức còn lúng túng trong việc áp dụng tiêu chuẩn kỹ thuật, khiến việc liên thông, tích hợp dữ liệu giữa các nền tảng gặp khó khăn. Sự chậm trễ này đã làm giảm hiệu quả vận hành hệ thống thông tin quốc gia và tạo ra “điểm nghẽn” trong chia sẻ dữ liệu giữa các bộ, ngành và địa phương.
Cùng với đó thì nhận thức và tư duy về chuyển đổi số trong doanh nghiệp và người dân vẫn còn hạn chế. Tâm lý e ngại thay đổi, lo sợ rủi ro khi triển khai công nghệ mới cũng khiến nhiều doanh nghiệp bỏ lỡ cơ hội thích ứng với xu hướng kinh tế số.
Một thành tố quan trọng của chuyển đổi số là hạ tầng số còn có sự chênh lệch lớn giữa các vùng miền, đặc biệt là giữa khu vực đô thị và nông thôn, giữa miền xuôi và miền núi. Hiện nay, các thành phố, đô thị lớn đã triển khai, phủ sóng 5G, trung tâm dữ liệu, điện toán đám mây và các nền tảng dịch vụ số, thì ở các vùng sâu vùng xa vẫn đối mặt với tình trạng kết nối Internet kém ổn định, thiếu thiết bị đầu cuối và hạ tầng viễn thông lạc hậu, cá biệt có nơi chưa phủ sóng viễn thông. Điều này cản trở nghiêm trọng khả năng tiếp cận dịch vụ số, đặc biệt là dịch vụ công trực tuyến, giáo dục từ xa và y tế số ở khu vực nông thôn. Từ đó tạo ra sự chênh lệch về khả năng tiếp cận công nghệ giữa các nhóm dân cư dẫn đến nguy cơ gia tăng khoảng cách số (digital divide). Người cao tuổi, người thu nhập thấp, người dân ở vùng khó khăn, đồng bào dân tộc thiểu số thường gặp nhiều trở ngại trong việc tiếp cận và sử dụng các dịch vụ công trực tuyến hay các ứng dụng số do thiếu thiết bị, thiếu kỹ năng và thiếu hỗ trợ kỹ thuật. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến hiệu quả của quá trình số hóa xã hội mà còn có thể làm sâu sắc thêm bất bình đẳng xã hội nếu không có các chính sách can thiệp kịp thời và hợp lý.
VNPT là một trong những đơn vị tiên phong trong xây dựng hạ tầng viễn thông ở Việt Nam
Bên cạnh đó là sự thiếu hụt nguồn nhân lực cho chuyển đổi số cả về số lượng lẫn chất lượng. Chuyển đổi số không chỉ cần đội ngũ kỹ sư công nghệ thông tin, mà còn đòi hỏi một lực lượng lao động phổ thông có kỹ năng số cơ bản để sử dụng các công cụ số trong sản xuất, dịch vụ và đời sống hàng ngày. Tỷ lệ người lao động có kỹ năng số cơ bản tại Việt Nam còn thấp so với mức trung bình khu vực. Các chuyên gia trong lĩnh vực công nghệ cao như trí tuệ nhân tạo (AI), an toàn thông tin mạng, xử lý dữ liệu lớn (Big Data), lập trình viên hệ thống vẫn đang rất khan hiếm.
Đẩy mạnh 3 đột phá chiến lược
Việt Nam đã xác định chuyển đổi số là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Theo Tổng Bí thư Tô Lâm :"Chuyển đổi số không đơn thuần là việc ứng dụng công nghệ số vào các hoạt động kinh tế - xã hội, mà còn là quá trình xác lập một phương thức sản xuất mới tiên tiến, hiện đại". Phát biểu tại chương trình Ngày Chuyển đổi số quốc gia năm 2024, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã khẳng định tầm quan trọng của chuyển đổi số trong phát triển kinh tế - xã hội, đồng thời yêu cầu đẩy mạnh 3 đột phá chiến lược về thể chế số, hạ tầng số và nhân lực số, phấn đấu đưa toàn bộ các dịch vụ công lên các nền tảng số, nâng cấp nền kinh tế số, thúc đẩy chuyển đổi số một cách thần tốc, hiệu quả, có tính bứt phá toàn diện. Để đẩy mạnh chuyển đổi số một cách toàn diện và bền vững, Việt Nam cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp với tầm nhìn chiến lược dài hạn, lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm, công nghệ làm động lực, và thể chế làm nền tảng.
Về thể chế số: Đột phá thể chế là "đột phá của đột phá"; do vậy, cần đẩy nhanh quá trình ban hành các văn bản pháp quy như: Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân, Luật Giao dịch điện tử sửa đổi,..các nghị định về định danh và xác thực điện tử, hướng dẫn chia sẻ dữ liệu mở, an toàn thông tin mạng. Bên cạnh đó, xây dựng bộ tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia cho các nền tảng số, bảo đảm tính tương thích và khả năng tích hợp trong hệ sinh thái số quốc gia.
Cần phải cải cách và nâng cao năng lực của các thể chế, đặc biệt là các thể chế chính thức. Các thể chế chính thức phải tạo ra môi trường thuận lợi, khuyến khích và bảo vệ các hoạt động chuyển đổi số của các cá nhân, tổ chức. Cần rà soát lại các chiến lược, chương trình hành động, xây dựng kế hoạch và các nhiệm vụ trọng tâm để triển khai phù hợp với xu thế phát triển của Cách mạng công nghiệp 4.0. Xây dựng chiến lược chuyển đổi số, nền quản trị thông minh, ưu tiên phát triển công nghiệp công nghệ số, nông nghiệp thông minh, du lịch thông minh, đô thị thông minh.
Về hạ tầng số: Việc đầu tư cho hạ tầng số là điều kiện tiên quyết để thúc đẩy mọi hoạt động chuyển đổi số. Cần mở rộng mạng băng rộng, nâng cấp hệ thống truyền dẫn cáp quang, phổ cập 4G và thương mại hóa 5G trên toàn quốc, đặc biệt là ở các vùng nông thôn, miền núi, hải đảo. Đồng thời, khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư phát triển trung tâm dữ liệu (data center) trong nước, bảo đảm chủ quyền dữ liệu và an ninh mạng quốc gia. Nền tảng định danh điện tử (VNeID) cần được mở rộng ứng dụng thực tế trong y tế, giáo dục, ngân hàng và dịch vụ công.
Đẩy mạnh đầu tư, nâng cấp hạ tầng trục viễn thông quốc gia và đa dạng hoá địa bàn, phương thức kết nối, mở rộng kết nối cáp quang biển quốc tế, phát triển vệ tinh.., tương đương với các nước tiên tiến trong khu vực và thế giới. Nâng cấp và đẩy mạnh cung cấp dịch vụ viễn thông bằng vệ tinh để phục vụ cho phát triển kinh tế-xã hội, quốc phòng, an ninh và phòng chống thiên tai, ứng phó với biến đổi khí hậu. Nâng cấp và phát triển hạ tầng Internet vạn vật để tăng cường khả năng kết nối, thu thập, chia sẻ dữ liệu tự động, thông minh, phục vụ cho phát triển các ngành, lĩnh vực, đô thị thông minh.
Đẩy mạnh xây dựng và phát triển cơ sở dữ liệu quốc gia, chuyên ngành; tăng cường kết nối, tích hợp, chia sẽ dữ liệu để cung cấp, nâng cao chất lượng dịch vụ công, tiện ích cho người dân, doanh nghiệp. Tiếp tục đẩy mạnh triển khai Đề án 06, hình thành hệ sinh thái công dân số, trong đó tập trung phát triển nền tảng VNeID.
Về nhân lực số: Nguồn nhân lực là nhân tố quyết định sự thành công của chuyển đổi số. Do đó, cần có chính sách đào tạo bài bản từ phổ thông đến đại học về kỹ năng số cơ bản và nâng cao. Cần phát triển chương trình đào tạo chuyên sâu về các lĩnh vực công nghệ như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), an toàn thông tin mạng, blockchain. Đồng thời, tăng cường hợp tác giữa nhà nước – doanh nghiệp – cơ sở đào tạo để tạo hệ sinh thái nhân lực số linh hoạt, thích ứng với yêu cầu phát triển kinh tế số và xã hội số. Bộ Giáo dục và Đào tạo phối hợp chặt chẽ với các trường để tăng cường đào tạo, tập trung vào ngành chuyển đổi số, phải có ưu tiên để tạo sự phát triển bứt phá. Chú trọng đầu tư cho nghiên cứu và phát triển (R&D); tăng cường hợp tác, giao lưu, học hỏi quốc tế trong chuyển đổi số. tăng cường hợp tác quốc tế và thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong chuyển đổi số. Việt Nam cần chủ động tham gia các tổ chức, diễn đàn số toàn cầu để tiếp cận công nghệ mới, học hỏi mô hình quản trị số tiên tiến. Đồng thời, cần có chính sách thu hút các doanh nghiệp công nghệ lớn trong và ngoài nước đầu tư, chuyển giao công nghệ, đặc biệt trong các lĩnh vực then chốt như AI, bán dẫn, điện toán lượng tử.
Hội nghị phát động phòng trào :"Bình dân học vụ số" tại Quảng Nam
Ngoài những nội dung trên, cần nâng cao nhận thức và năng lực số cho toàn dân thông qua việc tổ chức các chiến dịch truyền thông quy mô lớn nhằm nâng cao hiểu biết về lợi ích của chuyển đổi số, giúp người dân, đặc biệt là ở vùng nông thôn, dân tộc thiểu số tiếp cận dễ dàng hơn với các nền tảng số phục vụ đời sống, như học tập trực tuyến, y tế số, thủ tục hành chính trực tuyến. Cần phát triển các mô hình “thôn bản số”, “xã số”, triển khai hiệu quả phòng trào "bình dân học vụ số" để rút ngắn khoảng cách số giữa các vùng miền.