Qua hơn 10 năm triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới (NTM), tỉnh Quảng Nam đã đạt được những kết quả đáng phấn khởi. Diện mạo nông thôn đã thay đổi một cách căn bản, đời sống vật chất và tinh thần của người dân được nâng lên rõ rệt. Tuy nhiên, để việc xây dựng NTM trong những năm đến đạt mục tiêu đề ra, cần nhận diện rõ những khó khăn, hạn chế, phân tích nguyên nhân nhằm đề ra giải pháp khắc phục phù hợp.

Đến nay, toàn tỉnh đã có 118 xã được công nhận đạt chuẩn NTM, đạt tỷ lệ 60,8% và có 10 xã đạt chuẩn nâng cao; 01 xã đạt chuẩn xã NTM kiểu mẫu; có 04 đơn vị cấp huyện đạt chuẩn hoàn thành nhiệm vụ xây dựng NTM; 195 thôn đã được công nhận đạt chuẩn “Khu dân cư NTM kiểu mẫu”; 14 thôn được công nhận thôn NTM; bình quân chung số tiêu chí NTM đạt chuẩn của toàn tỉnh là 16,43 tiêu chí/xã.

Tuy nhiên, ngày 8.3.2022 Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Bộ tiêu chí quốc gia về xã nông thôn mới và Bộ tiêu chí quốc gia về xã nông thôn mới nâng cao giai đoạn 2021 - 2025, có 08 chỉ tiêu tăng thêm. Qua rà soát theo tiêu chí mới thì bình quân số tiêu chí đạt chuẩn NTM của toàn tỉnh là 13,75 tiêu chí/xã, giảm 2,73 tiêu chí/xã so với năm 2021. Trong 118 xã đã đạt chuẩn NTM thì có 97 xã “rớt” tiêu chí. Các tiêu chí bị “rớt” chủ yếu rơi vào các tiêu chí có nhiều chỉ tiêu tăng thêm như tiêu chí 1 về quy hoạch cần điều chỉnh vì kỳ quy hoạch giai đoạn 2011-2020 đã hết và Trung ương yêu cầu nhiều nội dung mới trong quy hoạch nên cần phải rà soát, điều chỉnh quy hoạch mới đạt chuẩn. Tiêu chí giao thông thì chỉ tiêu 2.2 về đường trục thôn từ 70% giai đoạn trước, giai đoạn này tăng lên 100% cần thời gian để kiên cố hóa. Đối với tiêu chí hộ nghèo thì chuẩn nghèo tăng lên và tính luôn tỷ lệ cận nghèo đa chiều nên nhiều xã miền núi rớt chỉ tiêu này. Tiêu chí 13 về tổ chức sản xuất và phát triển kinh tế nông thôn có 03 chỉ tiêu tăng thêm, như truy xuất nguồn gốc, có bảo tồn làng nghề, có tổ khuyến nông cộng đồng. Tiêu chí 15 có chỉ tiêu tăng thêm là tỷ lệ người dân có sổ khám chữa bệnh điện tử. Tiêu chí 17 về môi trường và an toàn thực phẩm có 04 chỉ tiêu tăng thêm, trong đó có một số chỉ tiêu tỉnh mới triển khai như phân loại rác thải tại nguồn, tỷ lệ thu gom chất thải nhựa, đất cây xanh công cộng…

Một trong các nội dung của tiêu chí xã nông thôn là đường giao thông sáng - xanh - sạch - đẹp

Một điều đáng quan tâm là đối với 09 huyện miền núi qua rà soát trong 30 xã đã đạt chuẩn NTM thì có đến 22/30 xã rớt tiêu chí. Trong đó có một số xã số tiêu chí rớt nhiều như: Hiệp Thuận, Bình Sơn (Hiệp Đức) rớt 9 tiêu chí; Tiên Châu rớt 8 tiêu chí, Tiên Lộc rớt 7 tiêu chí; xã Lăng (Tây Giang) rớt 14 tiêu chí; A Tiêng (Tây Giang) rớt 11 tiêu chí. Phân tích sâu hơn cho thấy, khó khăn đối với hầu hết các xã miền núi khi xây dựng NTM là tiêu chí 10 về thu nhập và tiêu chí 11 về nghèo đa chiều. Ngoài ra, theo quy định của Trung ương thì đối với các miền núi cao, khi xã đạt chuẩn NTM thì sẽ không được đánh giá tiêu chí NTM ở khu vực 1 (như khu vực miền núi phía Bắc) mà phải đánh giá theo tiêu chí ở khu vực 2 (khu vực duyên hải Nam Trung bộ) nên cũng rất khó khăn cho các xã miền núi cao trong việc duy trì, nâng chuẩn theo Bộ tiêu chí mới.

Từ thực tế nêu trên có thể thấy, kết quả xây dựng NTM trên địa bàn tỉnh tạm thời giảm do Bộ tiêu chí mới tăng thêm, nhiều chỉ tiêu, tiêu chí mới được quy định cần có thời gian thực hiện, nên việc “rớt” tiêu chí là khó tránh khỏi. Ngoài ra, còn có nguyên nhân khách quan là Trung ương chậm phê duyệt Chương trình NTM giai đoạn 2021-2025 (đến tháng 2/2022 Thủ tướng Chính phủ mới phê duyệt Chương trình), chậm ban hành tiêu chí NTM (đến tháng 3/2022 mới ban hành) và chậm giao vốn trung hạn (tháng 5/2022 TW mới giao vốn trung hạn; ngày 15/8/2022 tỉnh mới giao vốn Trung hạn cho các địa phương).

Bên cạnh đó, cũng còn một số nguyên nhân chủ quan ảnh hưởng đến kết quả xây dựng NTM như: Hoạt động thông tin tuyên truyền còn thiếu tính sáng tạo nên vai trò chủ thể của dân ở một số nơi chưa được phát huy. Nhu cầu vốn đầu tư cho hạ tầng kỹ thuật ở các địa phương khá lớn, nhất là ở miền núi nhưng việc xã hội hóa, huy động các nguồn lực trong xã hội còn hạn chế. Một số địa phương đã được công nhận đạt chuẩn NTM còn chủ quan, thỏa mãn, thiếu kiểm tra, giám sát việc duy trì và nâng cao chất lượng tiêu chí, vẫn còn tư tưởng trông chờ, ỷ lại trong xây dựng NTM. Nhiều xã ở miền núi, vốn đã khó khăn về kinh tế - xã hội lại bị ảnh hưởng thiên tai nên cơ sở hạ tầng bị hư hỏng thường xuyên sau các đợt mưa, lũ lụt phải đầu tư lại từ đầu…